Logo
 

Onderhoud van optiek


Logo

Als je een nieuwe kijker koopt, mag je er vanuit gaan dat alles lekker schoon is en goed is afgeregeld, maar na enige tijd gebruik kan het nodig zijn om de optiek te reinigen en af te regelen. Doe dat niet te snel: wat stof op lens of spiegel kan helemaal geen kwaad. Storender is het als je een duidelijke waas over het objectief ziet liggen. Dan kan het nodig zijn om in te grijpen. Om dat zo lang mogelijk uit te stellen, is het zaak om de optiek zo goed mogelijk te beschermen als je de kijker niet gebruikt: dek na het waarnemen alle kijkeropeningen weer af met de juiste deksels en doppen. Berg ook de oculairs en zo stofvrij op. Doe dat al buiten, opdat de glazen oppervlakken niet beslaan als je de koude kijker naar binnen draagt. Is de optiek al beslagen, ga dan nooit wrijven, maar laat de kijker langzaam op temperatuur komen. Gebruik evt. een haarföhn op een lage stand, en sluit de openingen pas af als het vocht verdwenen is.

Bezitters van een lenzenkijker zijn in het voordeel. Hier kan nauwelijks stof en vocht inkomen. En aan de stand van de optiek valt helemaal niets af te regelen. De voorkant van het objectief kan op den duur wat stof verzamelen. Meestal kun je dat wegblazen en borstelen met een lenzenborsteltje, wat je kunt kopen bij de fotowinkel. Kijk uit met spuitbusjes perslucht, ook te koop bij de fotowinkel: deze kunnen druppels condens op je lens spuiten. Voorkom dat door het busje eerst te schudden, dan even te laten rusten en tijdens het blazen goed rechtop te houden.

De lens van een Schmidt-Cassegrainkijker kan op dezelfde wijze behandeld worden als een lensobjectief. De hoofdspiegel hoeft nooit afgesteld te worden, en schoonmaken van de binnenzijde van de kijker is bij normaal gebruik ook nooit nodig. Wil je je kijker hier wel aan wagen, omdat hij door extreem gebruik in het vrije veld echt vies geworden is, volg dan de instructies van Georg Comello in Zenit mei 1995, blz. 229. Bij een Schmidt-Cassegrainkijker kan het wel nodig zijn om te stand van de vangspiegel af te stellen -- we noemen dat collimeren. Hoe dat moet staat meestal goed uitgelegd in de gebruiksaanwijzing van je kijker. Deze gebruiksaanwijzingen zijn meestal ook te vinden op de website van fabrikanten als Meade en Celestron.

De populaire Newtonkijker behoeft waarschijnlijk het meeste onderhoud. De hoofdspiegel staat tijdens het waarnemen bloot aan de atmosfeer en zal regelmatig beslaan. Een vettige aanslag kan zich dan afzetten. Meestal is de spiegel eenvoudig te verwijderen en je kunt hem dan zelf een sopje geven. Hoe je dit moet doen wordt uitgelegd in dit artikel van Jan Gerritsen. De vangspiegel wordt zelden zo vuil dat schoonmaken nodig is. Schoonblazen is meestal voldoende.

De spiegelende laag van de hoofdspiegel bestaat bij moderne telescopen uit een aluminium laagje met daar overheen een coating van doorzichtig kwarts. Er kan dus geen lucht komen bij het aluminium om het te oxideren. Een goede spiegel kan zo tientallen jaren meegaan. Is de spiegel toch beschadigd met donkere oxidatievlekken, dan kun je hem opnieuw laten aluminiseren. Dan worden eerst de oude lagen chemisch verwijderd, waarna in een vacuümkamer eerst een dun laagje aluminium wordt opgedampt en daarna een nieuwe kwartslaag. In Nederland en België zijn enkele publieksterrenwachten die dit voor amateurs kunnen doen, o.a. Sterrenwacht Almere en Volkssterrenwacht Armand Pien in Gent.

Het afstellen van de spiegels van je Newton is een klusje dat moeilijker lijkt dan het is. Achter de hoofdspiegel zitten meestal drie paren van schroefjes: drie om te duwen en drie om te trekken. Om de spiegel te kantelen, moet je steeds op twee plaatsen de spiegel iets duwen en aan de andere kant iets trekken, of andersom. Achterop de vangspiegel zitten meestal ook drie schroefjes waarmee deze in drie richtingen kan kantelen. Onderstaande tekening toont wat je ziet als je zonder oculair in de oculairhouder kijkt. Van buiten naar binnen zie je achtereenvolgens: de rand van de oculairhouder, de vangspiegel, het spiegelbeeld van de hoofdspiegel, het spiegelbeeld van de vangspiegel met zijn drie ophangbeugels, en daarin het spiegelbeeld van je oog. In het linkerplaatje staan zowel vangspiegel als hoofdspiegel fout. Je moet eerst de vangspiegel zo verdraaien dat je de hoofdspiegel mooi in het midden ziet staan, zoals in het middelste plaatje. Vervolgens moet je de hoofdspiegel zo kantelen totdat ook het spiegelbeeld van de vangspiegel mooi centraal staat, zoals in het rechter plaatje.

Collimatie Newtonspiegels

Wie dit klusje heel precies aan wil pakken, kan ook een lasercollimator gebruiken. Dit is een kleine laser die heel nauwkeurig in de focuseerinrichting past. Eerst stellen we de vangspiegel af door de laser heel precies te richten op het midden van de hoofdspiegel. Op de hoofdspiegel is daartoe bij veel Newtontelescopen al een kleine zwarte stip of cirkel aangebracht. Vervolgens wordt de hoofdspiegel zo afgesteld dat de laserstraal weer precies in het centrum van de collimator valt. De collimator bevat daarvoor een schermpje waarop we de rode stip goed kunnen zien.

Lasercollimators zijn in de eerste plaats bedoeld voor het afstellen van Newtontelescopen. In principe kunnen ze ook worden gebruikt voor Schmidt-Cassegrains, maar dat is veel lastiger. Een Schmidt-Cassegrain heeft een bolle vangspiegel die de laserstraal laat uitwaaieren (divergeren) waardoor deze minder goed is terug te zien in de collimator. En raak je niet heel precies het midden van de vangspiegel dan schiet de straal al snel een heel verkeerde kant op. In de praktijk zit er in de oculairhouder van veel Schmidt-Cassegrains net te veel speling om een collimator goed te kunnen gebruiken.

Voor een uitgebreider verhaal over het schoonmaken van optiek verwijzen we naar het artikel van Jan Gerritsen in Zenit februari 2004, blz. 88, ook gepubliceerd op deze website.



Website ontwikkeling: Edwin Mathlener
© 2004-2013 Stichting 'De Koepel' en Stichting Universum; © 2014-2022 Stichting Universum